๑. บทนำ
 
               การเสริมสร้างความร่วมมือด้านการเมืองและความมั่นคงของอาเซียนที่มีมานานกว่าสี่ทศวรรษ ในลักษณะที่ครอบคลุมและเป็นนามธรรม ตลอดระยะเวลา ๗ ปี ตามแผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ค.ศ.๒๐๐๙-๒๐๑๕ (The ASEAN Political – Security Community : APSC (๒๐๐๙-๒๐๑๕)) อันมีเป้าหมายเพื่อให้ประชาชนและประเทศสมาชิกอาเซียนสามารถอยู่ร่วมกันในภูมิภาคและในโลกได้อย่างสันติ ภายใต้ความยุติธรรม เป็นประชาธิปไตย และมีความปรองดองกัน สอดคล้องกับวัตถุประสงค์ของการรักษาสันติภาพและความมั่นคงในภูมิภาค โดยยึดหลักความมั่นคงที่ครอบคลุมในทุกมิติและคำนึงถึงการดำเนินความสัมพันธ์กับภาคีนอกภูมิภาคด้วยนั้น ได้ส่งผลให้ความร่วมมือด้านการเมืองและความมั่นคงของอาเซียนมีความลึกซึ้งและครอบคลุมสาขาต่าง ๆ ได้มากยิ่งขึ้น ทั้งยังเสริมสร้างศักยภาพของอาเซียนในการตอบสนองความท้าทายทั้งในระดับภูมิภาคและในระดับโลก และสร้างความแข็งแกร่งให้แก่รากฐานของประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนภายในช่วง ค.ศ.๒๐๑๖ – ๒๐๒๕
 
๒. แผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ค.ศ.๒๐๒๕
 
               ปัจจุบันแผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนในช่วง ค.ศ.๒๐๑๖ – ๒๐๒๕ ยังคงยึดตามแนวทางของกฎบัตรอาเซียน ตลอดทั้งตราสารและเอกสารอื่น ๆ ที่สำคัญของอาเซียนซึ่งกำหนดหลักการและกรอบสำหรับความร่วมมือด้านการเมือง ความมั่นคง และการดำเนินงานตามแผนงาน ฯ โดยเป็นแผนงานที่จะต่อยอดความสำเร็จที่ได้รับจากแผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ค.ศ.๒๐๐๙ - ๒๐๑๕ เพื่อยกระดับความร่วมมืออาเซียนด้านการเมืองและความมั่นคงให้สูงขึ้น อันจะทำให้อาเซียนเป็นประชาคมที่ยึดมั่นในกติกา โดยการมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย ให้ประชาชนมีสิทธิมนุษยชน เสรีภาพขั้นพื้นฐาน และความยุติธรรมในสังคม อีกทั้งได้อาศัยอยู่ท่ามกลางสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัยอย่างยั่งยืน และมีศักยภาพในการรับมือกับความท้าทายใหม่ ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ[1]
               แผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ค.ศ.๒๐๒๕ นี้ มีคุณลักษณะสำคัญที่จะเชื่อมโยงและสนับสนุนกัน มีการดำเนินการตามรูปแบบวิธีการที่สมดุลและมีความครบถ้วนสมบูรณ์ ซึ่งอาจสรุปแนวทางออกได้ดังนี้
                       ๒.๑ มุ่งเน้นการให้ความสำคัญกับประชาชน โดยมีประชาชนเป็นศูนย์กลาง ตลอดจนตระหนักถึงการอยู่ร่วมกัน อัตลักษณ์ และจุดมุ่งหมายปลายทางเดียวกัน เพื่อให้อาเซียนเป็นประชาคมที่ยึดมั่นในกฎกติกา เช่น การยึดมั่นและส่งเสริมการปฏิบัติตามกฎบัตรอาเซียนอย่างเต็มที่และมีประสิทธิภาพการปฏิบัติตามความตกลงต่าง ๆ ของอาเซียนที่ได้ลงนามและให้สัตยาบันแล้ว การยึดมั่นในหลักกฎหมายระหว่างประเทศ ซึ่งกำกับดูแลการดำเนินความสัมพันธ์ระหว่างรัฐอย่างสันติ การเคารพในหลักการความเป็นเอกราช อธิปไตย ความเสมอภาค บูรณภาพแห่งดินแดน การไม่แทรกแซง และอัตลักษณ์ประจำชาติ และการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิมนุษยชน เสรีภาพขั้นพื้นฐาน และความยุติธรรมทางสังคม เป็นต้น
                       ๒.๒ ยึดถือแนวทางตามหลักการของความมั่นคงที่ครอบคลุมในทุกมิติ เพื่อการเป็นประชาคมที่แข็งแกร่งในภูมิภาคที่มีสันติภาพ ความมั่นคง และเสถียรภาพ มีความพร้อมต่อการรับมือกับความท้าทายที่มีอยู่และเกิดขึ้นใหม่ได้อย่างมีประสิทธิภาพและทันท่วงที เช่น เสริมสร้างให้มีกลไกที่เข้มแข็ง เสริมสร้างความเข้มแข็งต่อการประชุมรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียน (ADMM) ในการหารือเพื่อการมีส่วนร่วม     เชิงยุทธศาสตร์ในประเด็นด้านการทหารและความมั่นคงอย่างเป็นรูปธรรม เสริมสร้างความเข้มแข็งของกระบวนการภายใต้กรอบการประชุมอาเซียน ว่าด้วยความร่วมมือด้านการเมืองและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชียและแปซิฟิก (ASEAN Regional Forum : ARF), กรอบการประชุมสุดยอดอาเซียน (the East Asia Summit : EAS), กรอบความร่วมมืออาเซียนบวกสาม (the ASEAN Plus Three : APT) เพื่อสนับสนุนประชาคมอาเซียน และเสริมสร้างศักยภาพของอาเซียนในการแก้ไขปัญหาความมั่นคงรูปแบบใหม่อย่างมีประสิทธิภาพและทันท่วงที เป็นต้น
                       ๒.๓ การมีบทบาทที่สร้างสรรค์และมีความรับผิดชอบในเวทีโลก มีความร่วมมือที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้นกับภาคีนอกภูมิภาค บนพื้นฐานของการมีจุดยืนร่วมกันของอาเซียนในประเด็นต่าง ๆ ระหว่างประเทศ เพื่อให้อาเซียนเป็นประชาคมที่มองออกไปสู่นอกภูมิภาค เช่น การเสริมสร้างความเป็นเอกภาพ ความแน่นแฟ้น และความเป็นแกนกลางของอาเซียน โดยตั้งอยู่บนกลไกที่อาเซียนมีบทบาทนำ เสริมสร้างประสิทธิภาพของกลไกต่าง ๆ ที่อาเซียนมีบทบาทนำ ซึ่งรวมถึงการปรับปรุงกระบวนการทำงานของกลไกดังกล่าว ส่งเสริมความร่วมมือกับคู่เจรจาให้ลึกซึ้งมากขึ้น การเสริมสร้างปฏิสัมพันธ์กับภาคีนอกภูมิภาค และการเปิดรับพันธมิตร   ใหม่ ๆ ที่มีศักยภาพเพื่อความสัมพันธ์ที่เป็นประโยชน์แก่ทั้งสองฝ่าย รวมทั้งตอบสนองต่อพัฒนาการโลกร่วมกันอย่างสร้างสรรค์ เป็นต้น
                       ๒.๔ การมีกระบวนการทำงานและการประสานงานขององค์กรต่าง ๆ ของอาเซียนที่ดียิ่งขึ้น เพื่อให้อาเซียนเป็นประชาคมที่มีสถาบันที่เข้มแข็งและมีตัวตนเชิงสถาบันมากยิ่งขึ้นทั้งในระดับประเทศ ระกับภูมิภาค และในระหว่างประเทศ เช่น การปฏิบัติตามรายงานและข้อเสนอแนะของคณะทำงานระดับสูง (HLTF) ว่าด้วยการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้แก่สำนักเลขาธิการอาเซียนและการทบทวนองค์กรต่าง ๆ ของอาเซียนที่ผู้นำรับรองในการประชุมสุดยอดอาเซียนครั้งที่ ๒๕ ณ กรุงเนปิดอว์ เป็นต้น
                      อนึ่ง กลไกการดำเนินงานภายใต้กรอบแผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ค.ศ.๒๐๒๕ ดังกล่าวข้างต้นนี้ ต้องส่งเสริมการประสานงานในประเด็นที่คาบเกี่ยวระหว่างสาขาในประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน และในระหว่างสามเสาหลักของการเป็นอาเซียนควบคู่กันไปด้วย[2]
 
๓. บทบาทสำคัญทางการเมืองและความมั่นคงอาเซียนของประเทศไทย
          สรุปบทบาททางการเมืองและความมั่นคงอาเซียนของประเทศไทยที่สำคัญ ได้ดังต่อไปนี้
          ๓.๑ ได้มีการเร่งดำเนินการให้กฎบัตรอาเซียนมีผลบังคับใช้ในช่วงที่ไทยเป็นประธานอาเซียน
          ๓.๒ ได้มีการจัดตั้งและผลักดันการดำเนินการของคณะกรรมาธิการระหว่างรัฐบาลอาเซียนว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (ASEAN Intergovernmental Commission on Human Rights : AICHR)
          ๓.๓ รับรองและผลักดันการปฏิบัติตามแผนการจัดตั้งประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน
          ๓.๔ การส่งเสริมความร่วมมือด้านการรักษาสันติภาพในภูมิภาค เพื่อส่งเสริมให้ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียนเป็นรูปธรรมยิ่งขึ้น
          ๓.๕ ยกระดับบทบาทของรัฐมนตรีกลาโหมอาเซียนในด้านการจัดการภัยพิบัติ และความร่วมมือกับภาคประชาสังคมในการแก้ไขปัญหาภัยความมั่นคงรูปแบบใหม่ (Non-Traditional Security Threats)
          ๓.๖ การผลักดันให้ประเทศสหรัฐอเมริกา เข้าเป็นภาคีสนธิสัญญามิตรภาพและความร่วมมือในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (the Treaty of Amity and Cooperation in Southeast Asia : TAC)
          ๓.๗ การส่งเสริมให้อาเซียนเป็นเขตปลอดอาวุธที่มีอำนาจทำลายล้างสูง
          ๓.๘ การผลักดันให้การเป็นเขตปลอดอาวุธนิวเคลียร์ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Southeast Asia Nuclear Weapon-Free Zone : SEANWFZ) มีบทบาทมากยิ่งขึ้นในเวทีระหว่างประเทศ และสร้างเสถียรภาพในอาเซียน
          ๓.๙ ส่งเสริมให้มีความโปร่งใสด้านนโยบายและข้อมูลทางการทหารในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
          ๓.๑๐ ส่งเสริมมาตรการสร้างความไว้เนื้อเชื่อใจ (Confidence Building Measures : CBMs) และการทูตเชิงป้องกัน (Preventive Diplomacy) ในกรอบการประชุมอาเซียนว่าด้วยความร่วมมือด้านการเมืองและความมั่นคงในภูมิภาคเอเชียแปซิฟก (ASEAN Regional Forum : ARF)
          ๓.๑๑ ส่งเสริมให้ภาคประชาสังคมมีส่วนร่วมในกระบวนการอาเซียน[3] มากยิ่งขึ้น
๓.๑๒ ไทยสามารถจำกัดขอบเขตและระดับความรุนแรงของปัญหาความขัดแย้งทางดินแดนและการใช้กำลังทางการทหาร แม้เรื่องดังกล่าวยังคงมีปัญหาความไม่เข้าใจและความหวาดระแวงที่อาจทำให้เกิดความขัดแย้งระหว่างประเทศไทยกับประเทศเพื่อนบ้าน แต่ให้อยู่ในเฉพาะพื้นที่ โดยเป็นผลจากการเสริมสร้างความสัมพันธ์และความร่วมมือที่ใกล้ชิดกัน และการเสริมสร้างความสัมพันธ์ทางการทูตเชิงป้องกัน รวมถึงทิศทางความร่วมมือของประเทศในภูมิภาคที่มุ่งสู่การเป็นประชาคมอาเซียน
 
๔. ผลกระทบต่อการดำเนินงานตามแผนงานประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน ค.ศ.๒๐๒๕ ของประเทศไทย และแนวทางแก้ไขและป้องกันปัญหา
 
               ๔.๑ ผลกระทบ
                    ๔.๑.๑ ความเปลี่ยนแปลงของบริบทความมั่นคงในระดับภูมิภาค                       ๔.๑.๒ ความเปลี่ยนแปลงของบริบทความมั่นคงข้ามพรมแดน                ๔.๒ แนวทางแก้ไขและป้องกันปัญหา