ภาพจาก techinasia

 บทนำ

อูเบอร์ (Uber) คือบริษัทเทคโนโลยีผู้ให้บริการเรียกรถผ่านแอปพลิเคชันบนโทรศัพท์มือถือ โดยผู้ใช้บริการจะต้องจองรถก่อนใช้บริการ ความแตกต่างของอูเบอร์กับรถแท็กซี่คือ แท็กซี่สามารถเรียกโดยตรงบนท้องถนนและผ่านแอปพลิเคชัน แต่รถยนต์อูเบอร์นั้นผู้ใช้บริการจะต้องเรียกผ่านการใช้แอปพลิเคชันอูเบอร์เพียงอย่างเดียว โดยก่อนที่ผู้โดยสารจะตกลงใช้บริการ แอปพลิเคชันจะแสดงอัตราค่าโดยสารตลอดการเดินทางให้ผู้ใช้บริการทราบ

ข้อแตกต่างระหว่างอูเบอร์กับแท็กซี่ทั่วไปไม่ได้อยู่ที่รูปแบบการให้บริการและราคาเท่านั้น แต่แตกต่างที่โมเดลธุรกิจ ซึ่งโมเดลของอูเบอร์มีพื้นฐานมาจากแนวคิดระบบเศรษฐกิจแบบใหม่ที่เรียกว่า “ระบบเศรษฐกิจแบบแบ่งปัน” (sharing economy) ซึ่งเป็นการช่วยให้บุคคลหรือองค์กรสามารถสร้างรายได้จากทรัพย์สินที่ตนมีมากเกินความจำเป็นหรือไม่ได้ใช้แล้ว (excess capacity) ผ่านการให้บริการบนแพลตฟอร์มต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นคอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต หรือสมาร์ทโฟน เพื่อเชื่อมต่อระหว่างผู้ให้บริการและผู้รับบริการในการเข้าถึงสินค้าหรือบริการ โดยผู้รับบริการจะอาศัยข้อมูลบนเครือข่ายสังคมออนไลน์เป็นพื้นฐานที่ช่วยในการตัดสินใจในการให้บริการของอูเบอร์[๑] ผู้ขับขี่อูเบอร์ใช้รถยนต์ส่วนบุคคลในการให้บริการรับส่งผู้โดยสาร โดยมองว่าสามารถใช้รถที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์ยิ่งขึ้น และจะเป็นประโยชน์ร่วมกันระหว่างผู้ให้บริการและผู้ใช้บริการด้วย

ด้วยบริการอันเป็นเอกลักษณ์ทำให้อูเบอร์ได้รับความนิยมอย่างรวดเร็ว อูเบอร์ได้ขยายกิจการในอาเซียนมาตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๕๕๖ โดยปัจจุบันได้ให้บริการใน ๓๘ เมืองในอาเซียน[๒]และกำลังขยายการให้บริการอย่างต่อเนื่อง แม้อูเบอร์จะได้รับความนิยมและมีผู้โดยสารเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว แต่อูเบอร์กำลังเผชิญอุปสรรคครั้งใหญ่ เนื่องจากกฎหมายของหลายประเทศในแถบนี้ต่างไม่รองรับลักษณะการให้บริการของอูเบอร์  อย่างไรก็ดี บทความนี้จะกล่าวถึงประเทศสมาชิกอาเซียนที่ทั้งมีและไม่มีกฎหมายรองรับการให้บริการอูเบอร์เพื่อให้เห็นถึงเหตุผลความจำเป็นของแต่ละประเทศ

ในปัจจุบันยังไม่มีกฎหมายรองรับอูเบอร์ในไทยและสำหรับประเทศไทยแล้วยังถือว่าการให้บริการอูเบอร์เป็นสิ่งที่ผิดกฎหมายด้วยเหตุผลดังต่อไปนี้
 

ในประเทศไทย กรมการขนส่งทางบกระบุชัดเจนว่า อูเบอร์เป็นแท็กซี่ผิดกฎหมาย เนื่องจากการให้บริการรับส่งผู้โดยสารโดยใช้รถยนต์ส่วนบุคคลเพื่อให้บริการในลักษณะรถแท็กซี่ผ่านแอปพลิเคชันด้วยรถยนต์ส่วนบุคคล เมื่อพิจารณาตามบทนิยามมาตรา ๔ แห่งพระราชบัญญัติรถยนต์ พ.ศ. ๒๕๒๒ ได้กำหนดนิยามไว้ว่า “รถยนต์ส่วนบุคคล” หมายความว่า รถยนต์นั่งส่วนบุคคล และรถยนต์บรรทุกส่วนบุคคล ซึ่งมิได้ใช้ประกอบการขนส่งตามกฎหมายว่าด้วยการขนส่งทางบก และ “รถยนต์สาธารณะ” หมายความว่า รถยนต์รับจ้าง ซึ่งได้แก่รถยนต์รับจ้างบรรทุกคนโดยสารไม่เกินเจ็ดคน หรือรถยนต์สาธารณะอื่นนอกจากรถยนต์โดยสารประจําทาง ฉะนั้นแล้ว ปัจจุบันการที่อูเบอร์ใช้รถยนต์ส่วนตัวรับจ้างเช่นนี้ จึงเป็นกรณีที่อูเบอร์ใช้รถยนต์ไม่ตรงกับที่จดทะเบียนไว้ จึงเป็นความผิดฐานใช้รถยนต์ผิดประเภทตามมาตรา ๒๑ แห่งพระราชบัญญัติรถยนต์ พ.ศ. ๒๕๒๒[๓] โดยมาตรา ๒๑ ได้กำหนดห้ามมิให้ผู้ใดใช้รถไม่ตรงตามประเภทที่จดทะเบียนไว้ เว้นแต่เข้าข้อยกเว้นตามที่กฎหมายกำหนดซึ่งเมื่อพิจารณาข้อยกเว้นของกฎหมายแล้วพบว่าอูเบอร์มีลักษณะการให้บริการที่ยังไม่ตรงตามเงื่อนไขที่มาตรา ๒๑ ได้ยกเว้นไว้ให้ หากผู้ใช้รถอูเบอร์ยังคงฝ่าฝืนจะต้องรับผิดเป็นค่าปรับจำนวน ๒,๐๐๐ บาทตามมาตรา ๖๐ แห่งพระราชบัญญัตินี้[๔] พร้อมทำทะเบียนประวัติผู้รับจ้างหรือคนขับ และหากกระทำผิดซ้ำซาก จะถูกเพิกถอนใบอนุญาตขับรถยนต์

ในปัจจุบันไทยยังไม่มีกฎหมายที่รองรับอูเบอร์ แต่ถ้าอูเบอร์จะปฏิบัติตามกฎหมายไทยจะต้องจดทะเบียนเป็นรถยนต์สาธารณะและต้องดำเนินการ ดังต่อไปนี้

ในส่วนของคนขับต้องได้รับใบอนุญาตขับขี่ประเภทรถยนต์สาธารณะ เนื่องจากการจดทะเบียนเพื่อขับขี่รถแท็กซี่ต้องประกอบด้วย ๒ ส่วน ได้แก่
๑. ผู้ขับขี่ต้องจดทะเบียนเพื่อขอรับไปอนุญาตเป็นผู้ขับรถตามระเบียบกรมการขนส่งทางบกว่าด้วยหลักเกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขในการอบรมและทดสอบผู้ขอรับใบอนุญาตขับรถฯ
๒. การจดทะเบียนรถยนต์รับจ้างตามกฎกระทรวงว่าด้วยรถยนต์รับจ้างบรรทุกคนโดยสารไม่เกิน ๗ คนที่จดทะเบียนในเขตกรุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๕๐
หากผู้ขับฝ่าฝืนกฎหมายจะต้องโทษจำคุกไม่เกิน ๑ เดือน หรือปรับไม่เกิน ๑,๐๐๐ บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ ตามมาตรา ๖๔ แห่งพระราชบัญญัติรถยนต์ พ.ศ. ๒๕๒๒[๕]

นอกจากนี้ยังมีความผิดในการไม่ใช้อัตราค่าจ้างบรรทุกคนโดยสารตามกำหนดในประกาศกระทรวงคมนาคมเรื่อง กําหนดอัตราค่าจ้างบรรทุกคนโดยสารและค่าบริการอื่นสําหรับรถยนต์รับจ้างบรรทุกคนโดยสารไม่เกินเจ็ดคน (TAXI-METER) ที่จดทะเบียนในจังหวัดอื่นนอกจากกรุงเทพมหานคร โดยประกาศฯ กำหนดให้คิดอัตราค่าจ้างฯ ในเขตอื่นไม่รวมกรุงเทพมหานคร ในระยะทาง ๒ กิโลเมตรแรก ๔๐ บาท ระยะทางเกินกว่า ๒ กิโลเมตรถึงกิโลเมตรที่ ๑๐ กิโลเมตรละ ๖ บาท ระยะทางเกินกว่า ๑๐ กิโลเมตรขึ้นไป กิโลเมตรละ ๑๐ บาท กรณีรถไม่สามารถเคลื่อนที่หรือเดินรถต่อไปได้เกินกว่า ๖ กิโลเมตรต่อชั่วโมง อัตรานาทีละ ๑ บาท เนื่องจากบริการแท็กซี่เป็น "บริการขนส่งไม่ประจำทาง" ชนิดหนึ่งตามความในมาตรา ๔ (๓) แห่งพระราชบัญญัติการขนส่งทางบก พ.ศ. ๒๕๒๒ เป็นธุรกิจที่ควบคุมโดยกฎหมาย ผู้ที่จะให้บริการโดยได้รับค่าจ้างต้องปฏิบัติตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่กำหนด ตามมาตรา ๒๓ วรรคสอง ผู้ใดฝ่าฝืนต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน ๕ ปีหรือปรับตั้งแต่ ๒๐,๐๐๐ บาท ถึง ๑๐๐,๐๐๐ บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ ตามมาตรา ๑๒๖ แห่งพระราชบัญญัติขนส่งทางบก พ.ศ. ๒๕๒๒ นอกจากนี้ยังมีประเด็นเรื่องการชำระค่าโดยสารผ่านบัตรเครดิตซึ่งอาจส่งผลต่อความปลอดภัยด้านธุรกรรมของผู้ใช้บริการในอนาคต  

ภายหลังจากที่สภาผู้แทนราษฎรสิงคโปร์ได้มีมติเห็นชอบแก้ไขพระราชบัญญัติการจราจรทางบกโดยผู้ขับรถยนต์รับจ้างส่วนบุคคล (Private-hire car) กับบริษัทที่ให้บริการรถยนต์รับจ้างส่วนบุคคล เช่น Uber และ Grab ต้องเข้าทดสอบวัดความรู้กับกระทรวงคมนาคมสิงคโปร์เพื่อให้ได้รับใบอนุญาต

กฎหมายใหม่กำหนดให้ผู้ที่ผ่านการทดสอบจะได้ใบอนุญาตจากกระทรวงคมนาคม นอกจากนี้  รถยนต์ที่นำมาให้บริการนั้นต้องจดทะเบียนเป็นรถสาธารณะซึ่งกฎหมายกำหนดให้ต้องมีประกันภัยที่เพียงพอ และกฎหมายใหม่จะให้อำนาจกระทรวงคมนาคมที่จะขอข้อมูลการให้บริการต่าง ๆ เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการวางแผนนโยบายในอนาคต

ทั้งนี้ โทษปรับในกฎหมายฉบับใหม่กำหนดโทษปรับไว้สูงสุด ๑๐,๐๐๐ ดอลลาร์สิงคโปร์ (ประมาณ ๒๕๐,๐๐๐ บาท) และให้อำนาจรัฐออกคำสั่งให้บริษัทที่ให้บริการรถยนต์รับจ้างส่วนบุคคลหยุดให้บริการ หากพบว่าผู้ขับรถยนต์รับจ้างส่วนบุคคลของบริษัทนั้นกระทำผิดกฎอย่างร้ายแรงครบ ๓ ครั้ง หรือมากกว่า ในรอบ ๑ ปี หากผู้ขับรถยนต์รับจ้างส่วนบุคคลยังคงฝ่าฝืนให้บริการอยู่อาจถูกลงโทษปรับสูงสุดถึง ๒,๐๐๐ ดอลลาร์สิงคโปร์ (ประมาณ ๕๐,๐๐๐ บาท) และอาจถูกจำคุกสูงสุด ๖ เดือน หรือทั้งจำทั้งปรับ นอกจากนี้  อาจถูกระงับหรือยกเลิกใบอนุญาตขับรถยนต์รับจ้างส่วนบุคคล[๑๐]
 

ฟิลิปปินส์เป็นประเทศแรกที่อนุมัติให้อูเบอร์ดำเนินการได้อย่างถูกกฎหมายในทุก ๆ พื้นที่เลขาธิการกระทรวงคมนาคมของฟิลิปปินส์ได้เคยกล่าวว่า “เรามองนวัตกรรมทางเทคโนโลยีเป็นตัวขับเคลื่อนความก้าวหน้า โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวงการคมนาคมที่ต้องพัฒนาการให้บริการให้ปลอดภัย และสะดวกมากยิ่งขึ้น การให้บริการจองการเดินทางผ่านแอปพลิเคชันได้สะท้อนให้เห็นถึงความต้องการของผู้บริโภคที่มากขึ้นในเรื่องการเดินทาง ในยุคที่สังคมเมืองเติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว” [๑๑] กรมการขนส่งและคมนาคมของฟิลิปปินส์ได้เพิ่มประเภทของการขนส่งแบบใหม่ขึ้นมา เรียกว่า Transportation Network Companies (TNCs) โดยจะครอบคลุมทุกบริการที่ใช้งานแอปพลิเคชันสำหรับช่วยเชื่อมต่อระหว่างคนขับกับคนที่ต้องการใช้บริการรถยนต์โดยสาร ฟิลิปปินส์ต้องการส่งเสริมและรับรองนวัตกรรมที่สร้างความสะดวกสบายให้กับประชาชน และตอบสนองต่อความต้องการใช้งานที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง

ภายหลังที่รัฐบาลฟิลิปปินส์ให้การรับรองการให้บริการของการเดินทางผ่านแอปพลิเคชันแล้ว รัฐบาลจะเปิดรับฟังความเห็นจากประชาชนทั่วไปเป็นระยะเวลาประมาณหนึ่งเดือน เพื่อหาแนวทางการควบคุมการดำเนินงานให้บริการในลักษณะดังกล่าว โดยในเบื้องต้น รถยนต์ที่จะเข้าข่ายของ TNCs จะต้องมีอายุต่ำกว่า ๗ ปี และติดตั้งอุปกรณ์นำทางด้วยระบบ GPS และเป็นรถยนต์ประเภทรถนั่งส่วนบุคคลธรรมดาเท่านั้น ส่วนรถประเภทอื่นจะต้องได้รับการพิจารณาอีกครั้งหนึ่ง ทางฝั่งคนขับก็ต้องผ่านการรับรองจากภาครัฐเช่นกัน ในขณะเดียวกันกรมการขนส่งและคมนาคมก็ออกรูปแบบใหม่ของแท็กซี่โดยใช้ชื่อว่า แท็กซี่พรีเมียมที่ใช้เกณฑ์ติดตั้ง GPS และสามารถจองผ่านเว็ปไซต์หรือสมาร์ทโฟน โดยอนุญาตแท็กซี่ประเภทนี้สามารถให้บริการได้ ๗ ปี และสามารถชำระค่าบริการผ่านบัตรเครดิตและบัตรเดบิตได้ เพื่อเปิดโอกาสให้แท็กซี่ที่ให้บริการแบบเดิมสามารถเข้ามาแข่งขันในตลาดได้

ภายหลังจากการประท้วงของกลุ่มผู้ขับรถแท็กซี่ที่เคยให้บริการอยู่เดิมในกรณีที่มีการคัดค้านผู้ให้บริการรถยนต์สาธารณะซึ่งให้บริการผ่านแอปพลิเคชัน รัฐบาลอินโดนีเซียจึงได้ออกกฎหมายใหม่ที่มีผลใช้บังคับเมื่อวันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๖๐ กฎหมายที่ออกใหม่เรื่องบริษัทเครือข่ายคมนาคม หรือ Transportation Network Companies เปิดทางให้รัฐบาลท้องถิ่นสามารถกำหนดราคาขั้นต่ำและขั้นสูงผ่านแอปพลิเคชันเรียกรถ พร้อมกับจำกัดปริมาณรถได้ด้วย[๑๒] สำหรับเหตุผลการออกกฎหมายครั้งนี้ กรมการขนส่งอินโดนีเซียระบุว่าเป็นการหาจุดร่วมระหว่างคนขับรถโดยสารเดิมกับกลุ่มใหม่ที่ให้บริการผ่านแอปพลิเคชัน ซึ่งดูเหมือนว่าฝ่ายคนขับรถโดยสารเดิมจะเป็นฝ่ายชนะเพราะว่ากฎหมายใหม่นี้ทำให้ผู้ให้บริการอย่าง Uber Grab และ Gojek เข้ามาแข่งขันได้ยากขึ้น[๑๓]

มาเลเซียได้มีการพิจารณาแก้ไขพระราชบัญญัติการขนส่งทางบกวาระแรกในเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ และจะมีการพิจารณาในวาระที่ ๒ ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ เพื่อเป็นการรองรับแอปพลิเคชันเรียกรถโดยสารออนไลน์ (E-hailing Application) มีการยกระดับมาตรฐานความปลอดภัยและคุณภาพของการให้บริการให้สูงขึ้น โดยการดำเนินการทุกขั้นตอนอยู่ภายใต้กฎหมาย เช่น การเพิ่มมาตรการควบคุมในบางระดับ ได้แก่ คนขับต้องใช้ใบขับขี่สาธารณะ (public service vehicle licence - PSV) การทำประกันภัยรถให้ครอบคลุม การลงทะเบียนและตรวจสภาพรถที่นำมาให้บริการ และยังมีการขึ้นบัญชีดำ (blacklist) ผู้ขับอูเบอร์ที่ละเมิดกฎหมาย[๑๔]

เวียดนามได้อนุมัติให้อูเบอร์ทำธุรกิจถูกกฎหมายแล้ว นาย Nguyen  Hong  Truongรัฐมนตรีช่วยว่าการคมนาคมของเวียดนามกล่าวว่า อูเบอร์แอปพลิเคชันเรียกใช้บริการรถรับส่งสัญชาติอเมริกันได้ทำตามข้อกำหนดของกฎหมายรัฐบาลเมื่อ ๒ เดือนที่แล้ว แต่ยังคงต้องรอการอนุมัติจากเจ้าหน้าที่ของท้องถิ่นที่ให้บริการก่อนจึงจะถือว่าเสร็จสมบูรณ์ นี่ถือเป็นความพยายามครั้งที่ ๓ ของอูเบอร์ หลังจากการยื่นเรื่อง ๒ ครั้งที่ผ่านมายังติดข้อกฎหมายบางประการ ปัจจุบันอูเบอร์เวียดนามให้บริการใน ๒ เมืองหลักของประเทศคือ ฮานอย และโฮจิมินห์ โดยให้บริการ ๓ รูปแบบ ได้แก่ Uber X รถยนต์ ๔-๕ ที่นั่ง Uber Black รถยนต์ขนาด ๗ ที่นั่ง และUber Motor ซึ่งเป็นรถจักรยานยนต์ นอกจากนี้ อูเบอร์เวียดนามยังเป็นประเทศแรกในอาเซียนที่รับชำระค่าบริการด้วยเงินสด[๑๕]

ประเทศสมาชิกอาเซียนเผชิญอุปสรรคทางกฎหมายกับการให้บริการอูเบอร์ เช่น ประเทศไทยที่ยังคงมีการจับผู้ขับขี่อูเบอร์ สิ่งที่อาเซียนเผชิญในตอนนี้เหมือนกันกับที่ทั่วโลกกำลังเผชิญ อย่างไรก็ดีอุปสรรคดังกล่าวไม่สามารถที่จะหยุดยั้งการเติบโตของอูเบอร์ที่มีการขยายตัวอย่างรวดเร็วนี้ได้ แสดงให้เห็นว่าบริการของอูเบอร์แม้จะผิดกฎหมาย แต่กลับเป็นสิ่งที่คนจำนวนมากต้องการใช้บริการ เพราะเป็นโอกาสดีในการสร้างรายได้ในรูปแบบเศรษฐกิจแบ่งปัน ประเทศต่าง ๆ ในอาเซียนจึงได้ออกกฎหมายเพื่อรองรับกับโมเดลธุรกิจแบบใหม่นี้ แต่ยังมีบางประเทศในอาเซียนที่ยังไม่มีกฎหมายรับรอง อย่างไรก็ตาม ประเทศในอาเซียนที่ยังไม่มีกฎหมายรับรองก็มีแนวโน้มที่จะเปิดรับอูเบอร์ให้ถูกกฎหมายได้ในอนาคต
 

ผู้เขียนเห็นว่าประเทศต่าง ๆ ในอาเซียนควรมีการแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ โดยออกกฎหมายครอบคลุมให้มีระบบขึ้นทะเบียนเพื่อรองรับธุรกิจ e-commerce และธุรกิจแบบเศรษฐกิจแบ่งปันควบคุมคุณภาพการให้บริการรวมถึงควบคุมบริการที่มีผลต่อความปลอดภัยของประชาชน มีระบบการจัดเก็บภาษีที่ชัดเจน เช่นเดียวกับสิงคโปร์ ฟิลิปปินส์ และอินโดนีเซีย ที่กำลังทำอยู่ในปัจจุบัน เพราะจะทำให้เกิดประโยชน์ ๓ ประการได้แก่
๑. ประโยชน์แก่ประชาชนจากการใช้บริการการขนส่งที่มีคุณภาพมากขึ้น และเพิ่มการแข่งขันในตลาดแท็กซี่ให้ผู้ใช้บริการมีตัวเลือกที่หลากหลายมากยิ่งขึ้น
๒. ทำให้เกิดการปรับปรุงระบบขนส่งมวลชนในอาเซียนโดยยกระดับมาตรฐานด้านความปลอดภัย และการบริการให้สูงขึ้น
๓. ช่วยสนับสนุนนวัตกรรมเทคโนโลยีและธุรกิจของคนรุ่นใหม่ที่มีมูลค่ามากติดอันดับโลก อันจะช่วยพัฒนาอาเซียนให้เป็นภูมิภาคที่เป็นผู้นำทางนวัตกรรมได้ในอนาคต

จันทพร ศรีโพน

 

---